گزارشی از وضعیت های مربوط به قانون اساسی در جمهوری سودان

سودان، یکی از پهناورترین کشورهای قاره آفریقا با حدود ۴۰ میلیون جمعیت، این روزها شاهد اعتراضات فزاینده مردمی بهمراه حمایت ارتش علیه سی سال حکومت عمر البشیر، رئیس کشور مادام العمر خود بوده به طوری‌که روز پنج‌شنبه 11 آوریل اعلام شد که ارتش این کشور او را وادار به کناره‌گیری از منصب ریاست‌جمهوری و دستگیر کرده‌است. همزمان گزارش‌هایی درباره بازداشت شماری از مقام‌های حکومت سودان و آزادی تمام زندانیان سیاسی در این کشور منتشر شده‌است.

مطابق قانون اساسی 2005 (موقت) که قانون حاکم فعلی در جمهوری سودان است؛ رئیس جمهور بالاترین مقام اجرایی در دولت سودان و رئیس کشور، رئیس دولت و فرمانده ارتش است. پیشتر چندین بار مقام نخست وزیر در قوانین اساسی سودان وارد و حذف شده است و در حال حاضر این جایگاه حذف شده است.

اولین قانون اساسی غیر موقت جمهوری سودان در سال 1973 تدوین شد که توافقنامه آدیس آبابا (1972) را نیز تصویب کرد و جنگ داخلی سودان را پایان داد. در 1 جولای 1998، پس از تصویب قانون اساسی جدید از طریق همه پرسی، اجرایی گردید. بعدتر قانون اساسی موقت و فعلی جمهوری سودان 2005 در تاریخ 6 ژوئیه 2005 تصویب شد. که تا کنون سه بار در سالهای 2015، 2016 و 2018 بازنگری شده است.

گاهشمار قوانین اساسی سودان 

1998 |1999   

1985 |1987   

1973 |1975   

1971  

1964 |1965   

1955  

وضعیت کنونی

مطابق اعلامیه های صادره از ارتش سودان، قانون اساسی کشور تعلیق خواهد شد. به مدت سه ماه در کشور اعلام وضعیت فوق‌العاده خواهد شد. حریم هوایی کشور به مدت ۲۴ ساعت مسدود و مرز‌ها نیز تا اطلاع ثانوی بسته خواهد بود. شورای نظامی در دوره دو ساله انتقالی، مسئولیت امور اجرایی و اداره کشور را برعهده خواهد داشت. انتخابات در پایان دوره انتقالی برگزار خواهد شد.

پیشینه عمر البشیر

عمر حسن البشیر یک افسر ارتش بود که در سال ۱۹۸۹ به کمک اسلام‌گرایان در سودان به قدرت رسید. او که از سوی دیوان کیفری بین‌المللی به ارتکاب جنایت جنگی متهم شده، ۳۰ سال در راس قدرت بود. وی در اول ژانویه ۱۹۴۴ در روستای حوش‌بانقا در نزدیکی شهر شندی در شمال سودان به دنیا آمد و در سال ۱۹۸۱ تحصیلات نظامی را در دانشکده ارتش به پایان رساند , در جنگ اعراب و اسرائیل در ۱۹۷۳ نیز شرکت کرد. او در سال ۱۹۸۳ در رشته فرماندهی نظامی در مالزی مدرک کارشناسی گرفت. وی از جوانی و دوران تحصیل به مبارزه اسلامی گرایش یافت و در سال ۱۹۸۹ در کودتای نظامی علیه حکومت صادق المهدی مورد حمایت اسلام‌گرایان در سودان به قدرت رسید. او چهار سال بعد منصب ریاست‌جمهوری را نیز در اختیار گرفت. حکومت او، با ایدئولوژی نزدیک به اخوان‌المسلمین، همراه بوده‌است و اجرای احکام اسلامی تفسیر دولت خود را دنبال می کرد.

نماد اعتراضات

آلاء صلاح، دانشجوی ۲۲ ساله ای که به نماد اعتراضات مردم سودان تبدیل شد؛ وی با لباس سفید و رقص سنتی سودان، این اشعار را در میان جمعیت و با صدای بلند می خواند:

به اسم دین ما را سوزاندند ..   به اسم دین ما را کشتند ... به اسم دین ما را زندانی کردند ... دین از آنها بری است ... دین میگوید بگذر ... دین نمیگوید ساطور به دست بگیر ... دین میگوید عبور کن و در برابر حاکمان مقاومت کن ...

استبداد و فشار اقتصادی روزافزون ابتدا دانشجویان و سپس بقیه اقشار مردم سودان را علیه حکومت سی‌ساله عمرالبشیر برانگیخت. سازماندهی اعتراضات مختلف در سودان را بیشتر گروهی به نام «انجمن کارشناسان سودان» ترتیب داده است که متشکل از آموزگاران، وکلا، مأموران بهداشت و غیره است. در نهایت نیز ارتش از رویارویی با مردم اجتناب کرد و با کودتا علیه عمرالبشیر، تحقق خواسته مردمی را تسهیل کرد. سودان بخشی از امپراتوری نوبه قدیم است که از جنوب اسوان مصر تا دنقله در سودان ادامه دارد. این منطقه پادشاهانی و ملکه‌های باشکوهی داشت که به آنها کنداکه می گفتند. آلا صلاح نماد انقلاب سودان نیز در شبکه های اجتماعی کنداکه نام گرفته است.

جنگ داخلی، همه پرسی و استقلال سودان جنوبی

عمر البشیر زیر فشارهای خارجی در سال ۱۹۹۶ با مبارزان استقلال جنوب سودان، که با حکومت شرعی مخالف بودند، پیمان آشتی امضا کرد. در پی میانجیگری‌های بین‌المللی بشیر در ژوئیه ۲۰۰۲ با مبارزان "جنبش ملی رهایی سودان" پیمانی را امضا کرد که طبق آن اجرای قوانین شرعی را به شمال سودان محدود می‌کرد و به مردم جنوب کشور فرصت می‌داد که پس از هفت سال درباره سرنوشت خود تصمیم بگیرند. در سال ۲۰۰۵ به سودان جنوبی خودمختاری داده شد و سرانجام در ژانویه ۲۰۱۱ مردم جنوب که بیشتر آنها مسیحی هستند، در یک همه‌پرسی با اکثریت بسیار بالا به استقلال و تأسیس جمهوری سودان جنوبی" رأی دادند و از آنجا که بیشتر ذخایر نفت کشور نیز در سودان جنوبی قرار داشت، حکومت عمر البشیر از آن زمان با کمبود مالی روبه‌رو شد.

جنگ دارفور

مردم دارفور در جنوب غربی سودان از دهها سال پیش در هر فرصتی علیه حکومت مرکزی شورش می‌کردند. ارتش سودان برای درهم کوبیدن اعتراضات مردم بومی این اقلیم بارها به لشکرکشی‌های بیرحمانه دست زد. گفته می‌شود در جریان حملات زمینی و هوایی ارتشیان سودان حدود ۳۰۰ هزار نفر از مردم غیرنظامی کشته شدند، هزاران زن از سوی ارتشیان مورد تجاوز قرار گرفتند و حدود دو و نیم میلیون نفر از زادوبوم خود آواره شدند. شورای امنیت از آغاز ۲۰۰۱ رشته‌ای از تحریم‌های اقتصادی را علیه حکومت بشیر اعلام کرد. در ژوئیه ۲۰۰۸ دیوان کیفری بین‌المللیدر لاهه عمر البشیر و تنی چند از فرماندهان ارتش او را به ارتکاب جنایت جنگی متهم کرد و خواهان دستگیری آنها شد. دیوان در چهارم مارس ۲۰۰۹ (۱۴ اسفند ۱۳۸۷)حکم بازداشت عمر البشیر را در رابطه با مناقشه دارفور و به اتهام جنایت علیه بشریت و نیز ارتکاب جنایات جنگی صادر کرد.

رابطه با جمهوری اسلامی ایران

دو روز پس از صدور حکم بازداشت عمرالبشیر، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، برای حمایت از وی وارد سودان شد. وی در بدو ورود خود به فرودگاه خارطوم، «حمایت همه‌جانبه ایران از سودان» به عنوان یک کشور «دوست و برادر» را اعلام کرد. او صدور حکم بازداشت عمر البشیر را «ماجراجویی اخیر آمریکا» و یک «صف‌بندی ناحق» نهادهای بین‌المللی علیه سودان نامید. محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور پیشین جمهوری اسلامی ایران، که سفرهایی رسمی به سودان داشت در آخرین سفر خود با اعلام همکاری فزاینده بین دو کشور گفته بود که عامل فشارها بر سودان «دشمنان» هستند و «دشمنان می‌خواهند با فشار مانع از شکل‌گیری سودان مقتدر شوند.» عمر البشیر پس از چندی از ایران فاصله گرفت و به صف پادشاهی عربستان سعودی پیوست و حتی برای مهار نفوذ ایران در یمن سربازانی را نیز به یاری ائتلاف عربستان به یمن فرستاد.

بهار عربی

در سال ۲۰۱۳ که جنبش موسوم به "بهار عربی" در رشته‌ای از کشورهای عربی آغاز شد، مردم سودان نیز در اعتراض به دیکتاتوری بشیر به خیابان آمدند، اما با سرکوبی بیرحمانه روبرو شدند. بنا به آمار سازمان‌های مدافع حقوق بشر بیش از صد نفر کشته و هزاران نفر بازداشت شدند. در همان سال بشیر دستور بازداشت شماری از ارتشیان و فعالان اسلام‌گرا را، که گفته می‌شد قصد کودتا علیه او را داشتند، صادر کرد.

سقوط

 حتی پس از برچیده شدن بیشتر این تحریم‌ها، قرار داشتن دولت سودان در فهرست «دولت‌های حامی تروریسم» از سوی آمریکا همچنان باعث دوری گزیدن سرمایه‌گذاران و بازرگانان از این کشور شده است. سه برابر شدن قیمت نان و ایجاد صف‌های طولانی در ماه‌های اخیر آتش اعتراضات جدیدی را از حدود چهار ماه پیش در عطبره، شهری در مرکز سودان، برافروخت که به پایتخت نیز سرایت کرد. رفته رفته وجه سیاسی این اعتراضات پررنگ‌تر شد و مردم خواهان برکناری حکومت بشیر شدند. در برخی از تظاهرات‌های اخیر سودان، زنان ۷۰ درصد از معترضان را تشکیل داده‌اند معترضان می‌گویند سودان که زمانی ناحیه غله‌خیز جهان عرب به‌شمار می‌آمد به خاطر سال‌ها سوءمدیریت دولتی تبدیل به یک کشور «بی سر و صاحب» و درمانده شده است و سیاست‌های عمر البشیر باعث جدایی سودان جنوبی و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا سبب شده این کشور رو به قهقرا برده شود.

در ماه مارس ۲۰۱۹ مردم ناراضی چندین بار در برابر مقر فرماندهی ارتش گرد آمده، خواهان مداخله ارتش و برکناری بشیر شدند. بامداد ۱۱ آوریل تلویزیون سودان بیانیه مهمی از سوی نیروهای مسلح منتشر کرد که فرماندهی ارتش عمر البشیر را برکنار، مهمترین دستیاران او را دستگیر و یک شورای موقت برای اداره کشور تشکیل داده است.

تازه های بین المللی حقوق اساسی، هفدهم اردیبهشت 1396

1) دیوان عالی جمهوری هند در حکمی، با تصریح حق دسترسی به اینترنت برای شهروندان، حذف تبلیغات تعیین جنسیت نوزاد پیش از تولد در موتورهای جستجوی گوگل، یاهو و مایکروسافت را مطابق قانون مصوب مجلس اعلام کرد.

2) مجلس جمهوری عربی مصر با درخواست عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور این کشور برای برقراری وضعیت فوق العاده سه ماه و همچنین اصلاحاتی برای بازداشت بدون محدودیت زمانی افراد موافقت کرد.

3) کمیته شهروندی ایرلند طرح بازنگری در قانون اساسی و اصلاح قانون سقط جنین این کشور را به مجلس ارائه کرد. در حال حاضر سقط جنین در قانون اساسی این کشور ممنوع گردیده است. کمیته شهروندی که به پیشنهاد دولت تشکیل گردیده، پیشنهاد داده است تا اصلاح این ممنوعیت از طریق برگزاری همه پرسی در ابتدای سال آینده صورت پذیرد.

4) گروههای بومی، از دولت جمهوری فدراتیو برزیل به دیوان آمریکایی حقوق بشر شکایت کردند. ادعای این بومیان، نقض حقوق سنتی سرزمینی آنهاست که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده و دولت موظف به حفظ آنهاست. این نخستین باری است که دولت برزیل بر اساس شکایت بومیان برزیلی بر سر حق سرزمینی خود در دادگاهی بین المللی مجبور به پاسخگویی می گردد. 

5) دیوان عالی جمهوری هند برگزاری مسابقات فرمول یک (جایزه بزرگ هندوستان) را مشمول پرداخت مالیات اعلام کرد.

6) دادگاه تجدیدنظر دولت کویت، تصمیم دولت برای افزایش قیمت بنزین را مطابق قانون اساسی اعلام و آن را تایید کرد. 

7) دیوان عالی مالزی اصلاحیه قانون اساسی در سال 1988 که به مجلس اجازه نظارت بر قوه قضائیه می دهد را برخلاف اصول بنیادین حقوق اساسی آن کشور اعلام کرد.

8) پس از اعلام عدم صلاحیت دیوان اداری جمهوری ترکیه برای رسیدگی به شکایت حزب مخالف همه پرسی افزایش قدرت ریاست جمهوری، این حزب اعلام کرد شکایت خود را در دیوان اروپایی جقوق بشر مطرح خواهد کرد.

9) کمیته تدوین قانون اساسی گرجستان، پیشنویس اصلاحی قانون اساسی را که به بازنگری در خصوص روابط و میزان قدرت در قوه محریه می پردازد را ارائه کرد.

10) کمیته تدوین قانون اساسی جمهوری سودان جنوبی توافقنامه صلح 2015 پیشنویس قانون اساسی جدید را به وزیر امور دادگستری و قانون اساسی ارائه کرد.

11) مجلس جمهوری پاراگوئه پیشنویس قانون اساسی برای رفع ممنوعیت انتخاب مجدد رئیس جمهور را رد کرد. 

12) رژیم اشغالگر قدس برای اولین بار، یک قاضی زن را به صدارت دادگاه مذهبی مسلمانان منصوب کرد.

رئیس جمهوری هند، قانون ممنوعیت تبعیض علیه مبتلایان به ایدز را تایید کرد.

13) قاضی فدرال ویلیام اوریک از دادگاه سانفرانسیسکو روز، سه‌شنبه 25 آپریل/5اردیبهشت با صدور حکمی که قابلیت اجرایی در سراسر ایالات متحده آمریکا را دارد، دولت را از اجرای دستور اجرایی مورخ 25 ژآنویه رئیس جمهور منع و آن را خلاف قانون اساسی اعلام کرد.

این دستور اجرایی رئیس جمهور برای محدود کردن منابع مالی برخی شهرهاست که رسما اعلام کرده‌اند از فرمان آقای ترامپ برای مقابله با مهاجران بدون مدارک قانونی تبعیت نخواهند کرد. در پی "سرپیچی" برخی شهرها کاخ‌سفید تهدید کرده بود دسترسی نهادهای محلی در این مناطق را به منابع فدرال محدود خواهد کرد.

قاضی اوریک گفته است دستور اجرایی دونالد ترامپ به مثابه سلاحی در دست رئیس جمهور شده که می‌تواند با آن نهادهای اجرایی محلی را که با سیاستهای مهاجرتی او همراه نشده‌اند تنبیه کند. در حکم قاضی اوریک آمده: "منابع و کمک‌های فدرال را نمی‌توان به علت آن که یک ناحیه سیاست‌های مهاجرتی مغایر با نظر رئیس جمهوری پیش گرفته، متوقف کرد."

با وجود این، وکلای وزارت دادگستری آمریکا رای این قاضی فدرال را نادرست خوانده و گفته‌اند به آن اعتراض خواهند کرد. آنها می گویند تنها آن بخش از بودجه فدرال که مرتبط با فرمان حکومتی آقای ترامپ بوده برای شهرهای امن در نظر گرفته نخواهد شد.

حکم این قاضی فدرال که به متوقف شدن فرمان حکومتی آقای ترامپ منجر می‌شود، شکستی دیگر برای دولت جدید آمریکاست که تلاش کرده بود در یکصد روز نخست استقرارش تغییرات اساسی در سیاست های جاری آمریکا به وجود آورد. در همین حال، دادستان نیویورک هم از رای دادگاه فدرال شمال کالیفرنیا استقبال کرده و گفته: "رئیس جمهور ترامپ قانونا اجازه ندارد منابع مالی فدرال را از شهرها و مناطقی که بنا دارند از ساکنان مهاجر خود حمایت کنند، دریغ کند."